Projekt edukacyjny "Ekologia torfowisk i ochrona przyrody terenów podmokłych"
Stowarzyszenie Centrum Ochrony Mokradeł zrealizowało w 2004 roku projekt edukacyjny dla dzieci ze szkół podstawowych w okolicach Bagna Całowanie na Mazowszu. W pierwszym etapie projektu - lekcjach na temat przyrody torfowisk w szkołach, wzięło udział 26 szkół, przeprowadziliśmy 93 lekcje, w których w sumie wzięło udział 2298 uczniów. Każdy uczeń biorący udział w lekcjach otrzymał jeden egzemplarz książeczki "Torfowiska z bliska, czyli co ciekawego kryje moja okolica", którą opracowaliśmy specjalnie dla potrzeb projektu. Najbardziej aktywni i zainteresowani uczniowie z każdej szkoły objętej projektem, zostali zaproszeni do udziału w lekcjach terenowych, prowadzonych w maju na terenie Bagna Całowanie oraz śródleśnych torfowisk przejściowych Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. We wszystkich szkołach objętych projektem ogłoszony został Konkurs Wiedzy o Mokradłach. Spośród 83 prac nadesłanych na konkurs, wybraliśmy 66 finalistów, którzy w drugim etapie konkursu mogli wykazać się wiedzą zdobytą podczas trwania projektu. Po podsumowaniu wyników pierwszego i drugiego etapu, wybrano 31 laureatów konkursu, którzy zostali zaproszeni na obóz edukacyjny w Biebrzańskim Parku Narodowym.
Nasza współpraca z miejscową ludnością podczas realizacji ochrony czynnej na Bagnie Całowanie nie ograniczała się tylko do dorosłych. Nawiązaliśmy kontakt również z młodszymi mieszkańcami tych okolic. Na pewno, przemierzywszy niejednokrotnie którąś z dróg prowadzących przez Bagno i pomagając rodzicom przy sianokosach, wiedzą o Bagnie Całowanie więcej, niż mogłoby się wydawać. Ciekawi byliśmy jak odbierają to miejsce, czy dostrzegają jego odmienność w stosunku do otaczających je terenów niepodmokłych, czy przyglądają się otaczającej ich przyrodzie.
Dlatego też w roku 2003 rozpoczęliśmy cykl pokazów slajdów o przyrodzie Bagna Całowanie w szkołach znajdujących się w jego bezpośrednim sąsiedztwie. W czasie pokazów rozmawialiśmy z dziećmi, pytając o ich spostrzeżenia odnośnie torfowiska i dzieliliśmy się z nimi naszą wiedzą o tym obszarze. W ramach tych spotkań zaprosiliśmy uczniów do udziału w konkursie plastycznym pt. "Moje spotkania z mokradłami - Bagno Całowanie". Nagrodzone prace można oglądać w naszej galerii.
Zarówno uczniów, jak i nauczycieli zainteresowały prezentowane zagadnienia. Wychodząc naprzeciw ich oczekiwaniom, zdecydowaliśmy się na rozwinięcie działań edukacyjnych. Postanowiliśmy kontynuować spotkania z młodymi mieszkańcami Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. W 2004 roku przybrały one postać lekcji, podczas których przekazywaliśmy uczniom wiedzę oraz staraliśmy się włączyć ich w nasze działania i zainteresować tym, co dzieje się w ich najbliższej okolicy.
W lutym i marcu 2004 roku przeprowadziliśmy pierwszy etap projektu - lekcje na temat przyrody torfowisk w szkołach. W projekcie wzięło udział 26 szkół. Przeprowadziliśmy 93 lekcje, w których w sumie wzięło udział 2298 uczniów. Każdy uczeń biorący udział w lekcjach otrzymał jeden egzemplarz książeczki "Torfowiska z bliska, czyli co ciekawego kryje moja okolica", którą opracowaliśmy specjalnie dla potrzeb projektu. Zawiera ona podstawowe informacje o genezie i rodzajach torfowisk, o świecie roślinnym i zwierzęcym torfowisk oraz o zagrożeniach i ochronie terenów podmokłych. W książeczce zamieściliśmy również zadania do rozwiązania, służące utrwaleniu przekazywanego materiału.
Szczegółowy zakres informacji, przekazywanych na lekcjach, zależał od zainteresowania słuchaczy i lokalizacji szkoły (w szczególności dotyczył przyrody znajdującej się w najbliższym sąsiedztwie szkoły: rzeka Świder, Bagno Całowanie, lasy, śródleśne torfowiska). Podczas lekcji wykorzystywane były rekwizyty, np. torf niski, mchy torfowce, zimowe pędy drzew rosnących na torfowiskach, modele ptasich dziobów. Uczniowie niejednokrotnie zaskakiwali nas swoją spostrzegawczością i wiedzą. Chętnie uczestniczyli w lekcjach, zadawali pytania i niejednokrotnie przekrzykiwali się, żeby odpowiedzieć na te zadane przez nas.
Najbardziej aktywni i zainteresowani uczniowie z każdej szkoły objętej projektem, zostali zaproszeni do udziału w lekcjach terenowych, prowadzonych w maju na terenie Bagna Całowanie oraz śródleśnych torfowisk przejściowych Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Standardowo podczas każdej lekcji prezentowaliśmy proces rozwoju torfowiska (za pomocą schematów i prezentacji stadiów sukcesji w terenie). Podczas wycieczki przeprowadzaliśmy grę, której przedmiotem było rozpoznawanie roślin poszczególnych siedlisk (torfowisko niskie, wysokie, zdegradowana łąka, ols). Najlepsze pary nagradzane były przez nauczycieli oceną bardzo dobrą z przyrody (szkoła podstawowa) lub biologii (gimnazjum).
We wszystkich szkołach objętych projektem ogłoszony został Konkurs Wiedzy o Mokradłach. W ramach pierwszego etapu uczniowie mieli do przygotowania pisemną wypowiedź na temat związany z ochroną torfowisk w swojej okolicy. Czytaliśmy nadesłane prace z zapartym tchem. Wiele z nich świadczyło o dużym zaangażowaniu autorów w sprawy ochrony przyrody oraz o ich dużej wrażliwości. Poniżej cytujemy fragmenty najciekawszych prac.
Wielu ludzi kojarzy sobie mokradła, torfowiska z czymś złym i niszczącym. W dawnych czasach było to utożsamiane z częstą liczbą utopień i zaginięć. Rzeczywiście, bo było ich wtedy wiele. Niestety, liczba mokradeł, bardzo się zmniejszyła. (...) W Polsce jedynie przyrodnicy walczą o ochronę torfowisk. Nie powinno tak być. Te miejsca są nieliczne, a takie przydatne... Na przykład Bagno Całowanie. Za niedługo ono tez może nie istnieć. Pewnie pytacie się: czy można jakoś chronić torfowiska? Oczywiście. I nie tylko przyrodnicy mogą to robić.
Ola, Szkoła Podstawowa nr 2 w Otwocku kl. VI
Komputery, roboty, loty w kosmos - to zdobycze naszej cywilizacji. Czynią nas dumnymi, ale czy szczęśliwymi? Czasami tęsknimy do czegoś innego, do natury. Jest miejsce, podmokły teren, gdzie czas się zatrzymał. Są to okolice Szelkowa, gdzie Orzyc wpada do Narwi. Obszar nieduży, ale jakże urokliwy - torfowisko niskie.
Paweł, Szkoła Podstawowa w Glinkach kl. VI
Świat "idzie naprzód", buduje się coraz więcej autostrad, osiedli... Unia Europejska została stworzona po to, by ludziom żyło się lepiej, by było bezpieczniej. Właśnie na zwiększenie patroli policji, budowy tam przeciwpowodziowych wydaje się mnóstwo pieniędzy. Przecież można by "taniej" i piękniej. Przypomnijmy sobie chociażby wielką powódź w 1997 r. w Polsce. Gdyby nie wysuszenie mokradeł mogłoby nie dojść do tego. (...) Mokradła, które są masowo wysuszane mogłyby zastąpić drogie budowy brzydkich tam.
Agnieszka, Gimnazjum nr 4 w Otwocku kl. I
Ochrona środowiska (...) powinna obejmować bagno, kruchy i ważny ekosystem. Jest ono pięknym, jakże charakterystycznym dla krajobrazu dawnej Polski składnikiem tutejszej przyrody. Przypomina nam stare czasy nieskażonej, nietkniętej, dzikiej natury. To jeden z wielu drobnych, lecz ważnych, klejnotów w skarbcu polskiej przyrody. Powinniśmy uczynić wszystko, aby to i wiele innych środowisk ocalało, abyśmy dzięki takim drobnym projektom uratowali i przekazali następnym wiekom nasz świat w nienaruszonym, dziewiczym stanie.
Karolina, Gimnazjum w Celestynowie kl. I
Wiele torfowisk ginie dlatego, że ludzie je zaśmiecają lub osuszają. Wielokrotnie spotkałam się z ludźmi, którzy wykopywali torf z torfowisk. Nie zastanawiali się nawet przez chwilę, ile złego tym wyrządzają przyrodzie. Aby jednak uniknąć szkodliwego wpływu działalności człowieka na terenach otaczających torfowisko obejmuje się ochroną zwierzęta i rośliny. Aby je chronić przez wyginięciem nie potrzebujemy pełnych kieszeni pieniędzy, lecz dobrą wolę i sumienie.
Monika, Szkoła Podstawowa w Glinkach kl. V
W dzisiejszych czasach mało ludzi zdaje sobie sprawę, jak ważna jest dla człowieka ochrona torfowisk, rezerwatów, ogólnie przyrody. Dlaczego? To pytanie, trudne pytanie, zadajemy sobie zawsze my, przyjaciele czystego, bezpiecznego środowiska.
Agata, Szkoła Podstawowa nr 2 w Otwocku kl. VI
Mieszkam na skraju Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Przechodząc przez drogę, wchodzę w świat tętniącego życiem leśnego ekosystemu. Ukształtowanie terenu jakie występuje w mojej okolicy pozwoliło na utworzenie się kilku bagien i torfowisk. Na takim terenie bogatym w roślinność, odnajduje schronienie wiele gatunków zwierząt. Występują tutaj sarny, łosie, lisy, zające i wiele różnobarwnych ptaków. Spotkać można białe bociany, które mają gniazdo w pobliżu domów na olbrzymiej topoli. Są też moje ulubione, zapracowane dzięcioły. One dbają o wygląd drzew. (...) Dziadek mi opowiadał, że na tych bagnach kiedyś wypasano bydło, a były one tak mokre, że nieraz zwierzęta się topiły. Teraz, gdy zwierząt się już na nich nie wypasa, zarosły tak, że ciężko je w ogóle odnaleźć. Jednak na wiosnę, gdy śniegi topnieją, a słońce jeszcze mocno nie operuje można poczuć jak jest tam grząsko i jak nasiąknięte są mchy, wtedy przypominają mi się opowieści dziadka. (...) W maju cieszymy się zapachem kwitnącego bagna. We wrześniu na obrzeżach bagien widać kwitnące fioletowo wrzosy oraz słyszymy brzęczenie pszczół prześcigających się w zbieraniu słodkiego nektaru. W krajobraz bagna wtopiły się również panie zbierające żurawiny na zimowe przetwory. (...) Spacerując po leśnych mokradłach, aż żal patrzeć na pnie ściętych drzew oraz dołki, z których brano piach na budowę domów, wypełnione śmieciami. Wokół leżą porozrzucane plastikowe i szklane butelki i inne śmieci, pomimo, że niedaleko są pojemniki na te odpady. (...) Szkoda, że tak piękne zakątki ulegają zniszczeniu i zaśmieceniu. (...)Jak najwięcej ekologii powinno znaleźć się w szkolnych programach już od klasy zerowej. (...) Patrole penetrujące tereny powinny być częste a kary za zaśmiecanie surowe i winny być egzekwowane.
Ania, Szkoła Podstawowa nr 2 w Otwocku kl. V
Szanowna Europo, Serdecznie zapraszamy Państwa do odwiedzenia w Polsce urokliwego miejsca "Muzeum pod chmurką". Nie trzeba zmieniać obuwia, trzeba mieć tylko oczy szeroko otwarte, a usta otworzą się same ze zdumienia. Tak urokliwych miejsc w krajach Unii Europejskiej z pewnością nie jest wiele. (...) Podziwiać tu można faunę i florę torfowiska (...) i to nie namalowane czy wypchane eksponaty lecz prawdziwe. Poruszać się będziemy po mchu torfowcu, a tworzony przez niego torf, działający jak gąbka chłonąca wodę będzie kusił, nas do zdjęcia butów i chodzenia boso. Liczne tu bagnice torfowe, wełnianki a nawet łakome na owady rosiczki okrągłolistne zachwycą na pewno urzędników Unii Europejskiej. Nad głowami przelatywać nam będą czaple, rycyki, bociany i wiele innych. Zaobserwować możemy bojownika w akcji, biegusa sondującego dziobem w celu poszukiwania pokarmu, słuchać koncertu derkacza a i sami obserwowani będziemy przez ptasiego ducha czyli sowę. (...) Dla łakomczuchów w runie leśnym rośnie żurawina błotna i borówka bagienna. (...) Będzie można puścić wodze fantazji nad "zawartością torfowiska. W torfie bowiem stałe niedobory tlenu powodują niską aktywność organizmów rozkładających materię organiczną i wiele rzeczy uległo tu konserwacji jak w puszce.
Mateusz, Szkoła Podstawowa w Glinkach kl. VI
Dzięki Wam "żywe muzeum" będzie wciąż rzeczywistością, a hasło "torfowisko" nie będzie tylko suchym terminem ze słownika geograficznego.
Sebastian, Szkoła Podstawowa w Nadbrzeżu kl.VI
Spośród 83 prac nadesłanych na konkurs, wybraliśmy 66 finalistów, którzy w drugim etapie konkursu mogli wykazać się wiedzą zdobytą podczas trwania projektu. Finaliści rozwiązywali test, składający się z trzech części (pierwsza część - pytania jednokrotnego wyboru, druga część - pytania do uzupełnienia podanymi słowami, trzecie część - pytania otwarte). Po podsumowaniu wyników pierwszego i drugiego etapu, wybrano 31 laureatów konkursu, którzy zostali zaproszeni na obóz edukacyjny w Biebrzańskim Parku Narodowym.
Obóz edukacujny w Biebrzańskim Parku Narodowym
Obóz w Biebrzańskim Parku Narodowym odbył się w dniach 6-11 lipca 2004 roku. Jego uczestnicy byli zakwaterowani w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Goniądzu. Zajęcia edukacyjne były prowadzone w terenie, na obszarze Biebrzańskiego Parku Narodowego, oraz w sali. W programie znalazły się m.in.: świt na bagnach - obserwacja ptaków, zajęcia z rozpoznawania roślin, wycieczka na rozległe obszary torfowisk niskich w dolnym basenie Biebrzy.
Zorganizowane zostały gry naukowe w terenie, konkursy i zajęcia kameralne, gra na orientację po Goniądzu, zawody sportowe, zabawy integracyjne.
Wrażenia z pobytu na bagnach zostały podsumowane przy ognisku.
Uczestnicy obozu zwiedzili również twierdzę w Osowcu oraz Tykocin (m.in. dawną synagogę a obecnie muzeum judaistyczne).
Dziękujemy wszystkim uczestnikom obozu za miłą atmosferę i zaangażowanie w poznawanie Bagien Biebrzańskich. Byliśmy pod wrażeniem Waszej wiedzy, spostrzegawczości i zainteresowania problemami ochrony przyrody. Mamy nadzieję, że na długo pozostanie Wam w pamięci to, czego nauczyliście się podczas pobytu nad Biebrzą.
Ewa Jabłońska i Paulina Dzierża
We wrześniu zaprosiliśmy nauczycieli na krótkie szkolenia z zakresu materiału, który przekazywaliśmy dzieciom podczas lekcji w szkołach oraz lekcji terenowych. Chcieliśmy przekazać im informacje niezbędne do tego, aby mogli sami w następnych klasach w swoich szkołach prowadzić zajęcia podobne do tych, które prowadzili członkowie stowarzyszenia. Przekazaliśmy także nauczycielom konspekty realizowanych przez nas lekcji. W szkoleniu wzięło udział 29 nauczycieli z 18 szkół.
W tym miejscu chcielibyśmy również podziękować wszystkim nauczycielom zaangażowanym w prowadzony przez nas projekt edukacyjny. Dziękujemy Państwu za poświęcanie swojego czasu na ponadprogramowe zajęcia i wycieczki z dziećmi, dziękujemy za pomoc dzieciom w przygotowywaniu się do konkursu oraz za wyrozumiałość w stosunku do naszych potknięć i drobnych niedociągnięć, których na pewno się nie ustrzegliśmy.
Ewa Jabłońska i Paulina Dzierża
